Basoak

Hemen zaude

Basoak Pirinioetako azaleraren %59 hartzen du, eta, aldi berean, baliabide naturala da, bioaniztasunean aberatsa den ekosistema, bereziki estimatzen den gune turistiko eta erabilera publikokoa, fenomeno naturalen aurkako babesa (elur-jausiak, harri-jausiak, ur-goraldiak …) eta CO2  gordailu garrantzitsua. Erliebeak, askotariko esposizioek, Atlantikoko eta Mediterraneoko klima-eraginek eta substratu geologikoen aniztasunak mota askotako emankortasun-baldintzak eskatzen dituzte.

Duela hamarkada batzuetatik hona, mendiko basoek aldaketa-prozesu garrantzitsua izan dute hainbat faktore sozioekonomikoren eta ingurumenekoen ondorioz, baina basoak garatu beharko diren faktore klimatikoek, biologikoek eta sozialek zalantzak sortzen dituzte oraindik.

Klimaren aldaketek zuhaitzetan eta basoetan berez izan ditzaketen eraginez gain, garrantzitsua da mendiko basoek betetzen dituzten funtzio ugarietan izan ditzaketen ondorioak kontuan hartzea. Klimaren aldaketak Pirinioetako basoen funtzio-aniztasuna nabarmen zaildu dezake, ekoizpeneko edo babeseko basoen gainbehera, espezie edo habitat baztergarriak suntsitzea, basoko paisaia hondatzea… eraginez.

Klimaren aldaketaren eragin nagusiak, Klimaren Aldaketarako Pirinioetako Behatokiak identifikatutakoak, hauek dira: 

Klimaren aldaketak landare-komunitateen aniztasunean eta baso-espezieen banaketan izan ditzakeen eraginak.

Gaur egungo jarraipen ekologikoek erakusten dute aldaketa globalaren bi eragile nagusiak (klimaren aldaketa eta lurzoruaren erabilera-aldaketak) eragin handia izaten ari direla basoen fisionomian eta egituran, eta baita haien goiko mugaren bilakaeran ere. Jarraipen horiek, dauden prozesuetan ere aldakortasun handia dagoela iradokitzen dute, eta agerian uzten dute ikusitako aldaketek ez dituztela beti ezarritako paradigmak jarraitzen.

Egiaztatu da Pirinioetan basoen bilakaeraren ezaugarri nagusia oihaneztatze-prozesu garrantzitsua dela, eta horren ezaugarria segidako sastraken eta basoaren beraren aurrerapena dela.

Azken bi hamarkadetan, landaredian izandako aldaketek landare-estalkia homogeneizatzen lagundu dute kasu batzuetan, eta heterogeneizatzen beste batzuetan.

Homogeneizazioa, batez ere, lehendik dauden basoetan gertatzen da, baso-kudeaketarik ez dagoelako dentsifikatzen direnetan batez ere; heterogenizazio-prozesuak, berriz, bertan behera utzitako lurretan eta askotariko estalkiak dituztenetan gertatzen dira, bertan behera uzteko adinaren, abian jarritako kudeaketaren eta baldintza naturalen arabera.

Zuhaitzen goiko muga eta landare alpinoek Europan duten maila latitude garaiagoetara mugitzen ari dira. Zuhaitzen kasuan, goi-kotetarako joan-etorriak arretaz aztertu behar dira, goi-mendiko larreak bertan behera uztearekin lotuta egon daitezkeelako; artzaintza jarduerarik ez izateak espazio horiek basoko landarediaren bidez birkolonizatzea ahalbidetzen du. Horren ondorioz, gizakiak esku hartu baino lehen zuhaitzen gaineko muga naturala (egungo maila baino 300 metro altuagoa, gehienez) leheneratu behar da. Hala ere, basoaren mugaren dinamika ez da hain azkarra, eta joan den mendean zehar "dentsifikazio" progresiboa izan du ezaugarri, artzaintza bertan behera uzteak eraginda, baina klimaren aldaketak ere lagunduta. 

 

Basoen produktibitatea aldatzea

90eko hamarkadatik basoaren produktibitatea handitu egin dela ikusi da, neurri batean klimarekin erlazionatutako hiru faktoreren bilakaeraren ondorioz: tenperaturen gorakada, aireko karbono dioxidoaren kontzentrazioaren hazkundea eta nitrogeno atmosferikoaren mailen erorketak.

Hala ere, azken mendean zutik dagoen egurraren bolumena handitzera daramaten faktoreak zuhaitzen etorkizuneko hazkundea egurraren ekoizpenaren bidez eragiteko joera erakusten dute.

Joerak alderantzikatu eta Pirinioetako basoak 2050erako produktibitate txikiagora eraman ditzakeen ur falta da faktore mugatzaileena. Horrela, beroa handitzeak, lehorte larriagoekin eta ohikoagoekin batera, basoen produktibitatea murriztea ekar lezake, zuhaitzen estres hidrikoa areagotuz.

Zenbait espezieren banaketa-eremuen hegoaldeko mugan nabaritzen hasi dira efektuak, eta hori hazkuntzaren murrizketan eta gainbeheran egiaztatu da, neurri batean, defizit hidrikoarengatik eta udako tenperatura handiengatik (Jump et al, 2006). Ekosistemaren aldaketa horietan eragin negatiboa izan dezakete basoek gizarteari eskaintzen dizkioten zerbitzu ekosistemiko ugariek: arrisku naturalen aurkako babes naturala, animalien eta landareen bioaniztasunaren iturria, ur-baliabideen kantitatea eta kalitatea arautzea eta atmosferako CO2 biltzea eta metatzea.

Kudeaketa da basoa klimaren aldaketara egokitzeko klabe nagusia: baso-masen konposizioan, egituran eta dentsitatean jardunez, kudeatzaileek basoekin batera joan ahal izango dute etorkizuneko mutazio horietan, adibidez, zuhaitzen arteko lehia mugatuz (baliabide hidrikorako edo lurzoruaren mantenugaietarako…) edo masen erresilientziaren ahalmena areagotuz.

 

 

 

Basoen rolaren eragina arrisku naturalak arintzean

Mendiko espazioetan, arriskuko fenomeno natural bat gertatzeko aukera handiagoa da beste edozein ingurune naturaletan baino. Mendiguneetako berezko fenomeno naturalak muturreko gertaera klimatikoen eraginpean sortzen dira (euri edo elur itxurako prezipitazio bereziki handiak, izotz/urtze ziklo bereziki azkarrak edo aldakorrak, bero-boladak, etab.) eta erronka sozioekonomiko handiak dituzten eremuetan (habitatetan, azpiegituretan, komunikazio-bideetan…) ere sortzen dira.

600 eta 2.000 metro bitarteko altitudea duen Pirinioetako baso nonahikoak mendigunean aurkitzen ditugun fenomeno naturalen (elur-jausien, ur-goraldien, luizien korronteen, blokeen jausien eta lur-irristatzeen) aurka babesteko paper garrantzitsua betetzen du. 

Mendiko espazioetan, arriskuko fenomeno natural bat gertatzeko aukera handiagoa da beste edozein ingurune naturaletan baino. Mendiguneetako berezko fenomeno naturalak muturreko gertaera klimatikoen eraginpean sortzen dira (euri edo elur itxurako prezipitazio bereziki handiak, izotz/urtze ziklo bereziki azkarrak edo aldakorrak, bero-boladak, etab.) eta erronka sozioekonomiko handiak dituzten eremuetan (habitatetan, azpiegituretan, komunikazio-bideetan…) ere sortzen dira.

600 eta 2.000 metro bitarteko altitudea duen Pirinioetako baso nonahikoak mendigunean aurkitzen ditugun fenomeno naturalen (elur-jausien, ur-goraldien, luizien korronteen, blokeen jausien eta lur-irristatzeen) aurka babesteko paper garrantzitsua betetzen du. 

 

 

 

Basoen osasun-baldintzen aldaketa eta agente patogenoen komunitateekin egon daitekeen balizko desoreka

80ko hamarkadaren hasieran izandako fenomeno biotikoek (agente patogenoen erasoak) edo abiotikoek (klimarekin erlazionatutakoak batez) Europan basoen osasun-egoera pixkanaka hondatzea eragin dute. Fenomeno horiek gizartearen kezka orokorra piztu dute, eta, era berean, baso-kudeatzaileak baso-ekosistemen jarraipen metodoak proposatzera eraman dituzte. Europako sare egituratu batean integratuta dauden jarraipen horiei esker, urtero, zuhaitzek lurzati finkoetan duten osasun-egoeraren balantzea egin daiteke, eta eskualdeka edo espezieka dauden joerak agerian utzi.

Pirinioetako mendilerro osoan Europako sareko datuak dituzten 168 lursail daude, eta horietan hauek aztertzen dira: hostoen urritasuna, hostoen dekolorazioa, adarren hilkortasuna eta zuhaitzen hilkortasuna. 

Klimaren aldaketak basoen osasunean duen eragina aztertzeko adierazlerik egokiena hostoaren urritasuna da, hau da, zuhaitzetako hostoen galeraren estimazio bat (zuhaitzei eragin diezaieketen arriskuak alde batera utzita). Bestalde, parametro horrek datu-historia garrantzitsua du (1997).

Joera batzuek, degradazio-zeinu batzuk hautematen hasi direla adierazten dute: hostoen urritasuna eta adarren hilkortasuna adaburuen goialdean.

Horrela, hostoen urritasunak gora egiteko joera du, Mediterraneo aldean batez ere, baina baita Mediterraneoko Pirinio aldean ere.

Azalpen-faktore nagusiak urte horretako ur-elikaduraren aldagaiak dira, baina baita aurreko bi urteetakoak ere: prezipitazioa eta ebapotranspirazio-prezipitazioaren arteko aldea. Horrek klimaren aldaketak duen paper nagusia eta epe luzera baso-ekosistemetan izan dezakeen eragina berresten du, prezipitazioen eta tenperaturen erregimena aldatu egiten bada.

Zuhaitzen osasunaren degradaziotik harago, orain arte identifikatutako joeren areagotzeak hilkortasun handia ekar dezake epe ertainera eta luzera hain egokituta ez daude espezie batzuentzat, eta, ondorioz, aldaketak eragiten ditu ekosistemen landaretza-segizioan, banaketa-eremuak iparralderantz edo altueran "migratuz".

Beharrezkoa da zuhaitzen aldagarritasun genetikoa kontuan izatea, eta hori abantaila handia da klimaren aldaketari dagokionez. Azkenik, ekintza antropikoa lagungarria izan daiteke aurreikusten diren aldaketei aurrea hartzeko, eta, horretarako, basogintza eta espezieen aukeraketa egokituko dira, datozen urteetan basoetan esku hartzeko.

 

 

 

Basoko suteei buruzko araubidearen aldaketak

Sute bat pizteko eta zabaltzeko, bi faktore behar dira: su-iturri bat eta erregaia (azken horrek nolabaiteko bolumena izan behar du, nolabaiteko jarraikortasuna eta hezetasun-maila).

Ingurune menditsuen berezko baldintza klimatikoak eta erregaien hezetasuna kontuan hartuta, Pirinioak ez daude historikoki sute handien arriskupean.

Hala ere, tenperaturen gorakadak, erregai-bolumenaren handitzeak (basoaren kolonizazioa eremu irekietan) eta baso-inguruneetan gizakiaren presentzia handitzeak egoera hori alda dezakete. 

Gaur egun, Pirinioetan, basoko sute gehienak hibernazio-aldian gertatzen dira (hibernazio-hotzak eragindako landaredi lehorraren ondorioz). Udan basoko suteak izateko arriskua mendilerroaren ekialdeko aldean dago batez ere. Epealdi horretan, halaber, larreak kudeatzeko ekintzak egingo dira, eta, aurrez agindutako erreketak.

Pirinioetako klimaren kontinentalizazioa (edo sektore jakin batzuen mediterraneizazioa) gertatzen ari da, eta horrek elur-estalkia gutxitzearekin, erregaiaren erabilgarritasunarekin eta jarraikortasuna handitzearekin (batez ere artzaintza jarduera murriztearen ondorioz) batera, sute handiak gertatzeko eta hedatzeko arriskuak areagotzen du, bai negukoak, bai udakoak, sektoreen arabera.

Inguruneak (basoak eta nekazaritza eta artzaintza) kudeatzea, zaintzea, Pirinioetako testuingurura egokitutako arriskua aurreikustea eta Pirinioetako eragile guztiek arriskuaren kultura indartzea funtsezko elementuak dira etorkizunean basoko sute handiak ager eta zabal ez daitezen, gure lurraldeetako ingurune naturalen gaineko eraginak eta faktore sozio-ekonomikoak mugatzea bermatuz.

 

 

 

Ondorioak

Pirinioetako basoa harreman estuan dago Pirinioetako landa-gizartearekin eta ingurune naturalen bilakaerarekin eta horiek baldintzatzen dituzten faktoreekin zuzenean lotutako erronka sozio-ekonomiko ugariekin. Tenperaturak, prezipitazioen errejimenak eta faktore abiotiko ugariak aldatuz, klimaren aldaketak eragina du ingurune horien bilakaeran, eta, basoko ekosistemetan, batez ere.

Egitura, osaketa, osasuna, banaketa geografikoko eremuak, kanpoko fenomenoen urrakortasuna (patogenoak, fenomeno klimatikoak…) beste efektuetako batzuk dira (positiboak edo negatiboak), eta horiei aurrea hartzea komeni da, Pirinioetako landare-estalduraren bilakaera baldintzatzen baitute eta aldaketa garrantzitsuak eragin baititzakete gure mendiko basoaren multifuntzionaltasunaren osagai guztietan. 

Basoa eta bere kudeaketa epe luzera ulertzen dira. Gaur hartutako erabakiek gure biharko basoak baldintzatuko dituzte. Pirinioetako basoek klimaren aldaketaren ondorio negatiboen aurrean erresilientzia handiagoa izan dezaten, hau komeni da:

  • Klimaren aldaketak basoetan (batez ere epe ertainean eta laburrean urrakorrenak direnetan) eta egokitze-prozesuetan (naturaletan edo antropikoetan) dituen eraginei eta inpaktuei buruzko Pirinio mailako ezagutza hobetzea.
  • Mendiko eremuetan abeltzaintzako, artzaintzako eta basoko jarduerak mantentzea eta garatzea. Jarduera horiek ingurune horien kudeaketa jasangarria bermatzen dute, ondorio anitzekin: erregaien bolumena eta jarraikortasuna murriztea, habitat erresilienteagoen mosaikoa, arriskuak mugatzea eta basoen erresilientzia handitzea osasun edo klima istripuak gertatuz gero.
  • Ezagutzak eta aurrerapen teknikoak eta zientifikoak espezialistak ez diren hartzaileengana helarazten laguntzea

Pirinioetako eragileek (horien artean daude basoen jabeak, zientzialariak, kudeatzaileak eta aginte publikoak) gaurtik bertatik jardun behar dute basoak ahalik eta baldintzarik onenetan eboluzionatu dezan, horrela aldaketetara egokitzeko.

Geoatarira sartu

 

 

 

 

Sartu

KLIMAREN ALDAKETAREN PIRINIOETAKO BEHATOKIA

Avenida Nuestra Señora de la Victoria, 8
22.700 - Jaca
Huesca - Espainia

+34 974 36 31 00
info_opcc@ctp.org

Harremanetan jarri