Fauna

Hemen zaude

Klimaren baldintzek rol erabakigarria dute sistema naturalen osaeran, egituran eta funtzionamenduan. Goi-mendiko ekosistemak, espezie endemikoen aberastasun handia dutenak, banaketa-tarte estuak dituztenak, populazio efektibo baxuen tamainak, habitataren betekizun espezifikoak eta sakabanatze-ahalmen mugatuak dituztenak, klimaren baldintzen aldaketen aurrean bereziki urrakorrak dira. Izan ere, mendian klima da ekosistemen funtzionamenduaren erregulatzaile nagusietakoa; tenperaturen aldaketa txikiek ere eragina izan dezaketelako espezie askoren banaketan eta ugaritasunean.

Aldaketak produktibitatean eta espezieen ugaritasunean

Klimaren aldaketak espezie askoren fisiologian izan dezake eragina, haien produktibitatean eta, azken batean, epe luzeko biziraupenean. Komunitate zientifikoak argi frogatu du goi-mendiko espezieen aldagai klimatikoen eta parametro demografikoen arteko korrelazioa. Alpeetako eskualde biogeografikoko ekosistemetan klimaren aldaketak espezie batzuen fisiologian eta produktibitatean izan dituen eraginak beste eskualde biogeografiko batzuetan baino nabariagoak izan dira. Giro horietan, klima da ekosistema arautzen duen faktore nagusia; beraz, animalien eta landareen komunitateak oreka egoera delikatuan daude klima aldagaiekin. 

 

Anfibioak klimaren aldaketak eragindako aldaketa fisiologikoen aurrean ahulenak diren ornodun taldeen artean daude. Larruazal iragazkorrak, bizi-ziklo bifasikoak eta estalkirik gabeko arrautzak direla eta, anfibioak oso sentikorrak dira tenperatura eta hezetasun aldaketa txikien aurrean. Frogatu da berotze globalak zuzenean eragin diezaiekeela haren ugalketa-arrakastari, funtzio immuneei eta kutsatzaile kimikoen aurreko sentikortasun-mailari. Anfibioen fisiologian eragin negatibo nabarmenetako bat, batez ere, latentzia metabolikoaren aldian gertatzen da, neguko denboraldian gertatzen diren aldaketen bidez. Adibide argia da apo arruntaren (bufo bufo) populazio batzuetan hilkortasuna handitzea eta ugaltzeko ahalmena murriztea: negu gero eta leunagoek neguko latentzia metabolikoaren aldia laburtzea eragiten dute, eta, ondorioz, norbanako askoren gorputz-egoerak okerrera egiten du oro har. Gainera, gutxieneko tenperaturak gero eta leunagoak direnez, ezinezkoa da anfibioen metabolismoak neguan erabateko latentzia-egoerara eramatea; horregatik, norbanakoek beren erreserbak kontsumitzen jarraitzen dute eta, ondorioz, beren gorputz-masa murrizten. Gorputz-masaren galerak zuzenean du eragina bizirauteko aukeren murrizketan. Muturreko gertaera klimatikoak ere, lehorteak eta bero-boladak kasu, ondorio negatiboak ari dira eragiten anfibio batzuen populazioetan. Frogatu da 2003ko bero-boladak eragin negatibo nabarmenak eragin zituela igel arruntaren (Pelophylax perezi) biziraupenean Europan. Pirinioetako tritoiaren kasuan (Calotriton Asper), Ordesa eta Monte Perdido Parke Nazionaleko bederatzi sakanetan ere behera egin du populazioak urtetik urtera, klimaren muturreko gertaerak (uholdeak eta lehorteak, batez ere) ugaritu diren urteekin zuzenean lotuta. Azkenik, klimaren baldintzetan gertatzen diren aldaketek ere eragin diezaiekete ornogabeen fisiologiari eta portaerari. Hori da, adibidez, pinuaren prozesionariaren (Thaumetopoea pityocampa) kasua, azken urteotan populazioek ugalketaren arrakasta areagotu baitute eta Pirinioetako zenbait eremutan banaketa-eremua handitu, gutxieneko tenperaturen igoeraren eta euri-egunen murrizketaren ondorioz. 

 

Bizi-zikloaren (alterazio fenologikoak) eta espezieen arteko elkarreraginen aldaketak

Klimaren aldaketak faunan duen ondorio nabarienetako bat bizi-zikloko alterazioak dira. Animalien bizitzako gertakari garrantzitsuak, ugalketak, errunaldiak, migrazioak eta letargiak, besteak beste, euren egutegia aldatzen ari dira tenperaturak gora egin duelako. Espezie ugariren ziklo biologikoa aldatzen ari da, eta badirudi klimaren aldaketa dela arrazoi nagusia. Klimaren aldaketari emandako erantzun fenologikoak oso desberdinak dira espezie batzuetatik beste batzuetara, eta, horren ondorioz, espezieen arteko funtsezko elkarrekintza batzuk desinkronizatu egin daitezke. Desinkronizazioek aldaketa nabarmenak eragin ditzakete goi-mendiko komunitateen egituran.

 

Aldaketa horiekiko bereziki urrakorrak dira espezie migratzaileak eta inguruneko tenperaturaren araberako gorputz-tenperatura duten lehorreko zein uretako espezieak. Aldaketa fenologikoek, klimaren aldaketaren adierazle onak izateaz gain, garrantzi ekologiko kritikoa dute; izan ere, eragina izan dezakete espezieen lehiakortasunean eta, beraz, komunitateen egituran eta, azken batean, ekosistemaren funtzionamenduan.

Hegazti migratzaileen kasuan, azken hamarkadetako klimaren aldakortasun handiagoa, Pirinioetan aldi baterako bizi diren espezie batzuen migrazio patroiak aldatzen ari da. Dokumentatutako aldaketa nagusien artean daude udaberrian Europako kontinentera iristen diren data aurreratzea, 100 espezie baino gehiagotan hautemandako kasua, udazkeneko partidaren atzerapena eta, oro har, migrazio-patroien aldaketak, distantzia laburreko hegazti migratzaileen kasuan, batez ere. Europara iristeko dataren aurrerapena Sahara hegoaldeko Afrikan neguko tenperaturen gorakadarekin lotu izan da, espezie horietako gehienek negua igarotzen duten lekua baita. Bestalde, badirudi udazkeneko partidaren atzerapenak lotura duela iristen diren lekuetan erregistratutako tenperatura altuekin. Bereziki, 1959tik hona, batez beste, urtean 0,16 egun inguru aurreratu dela kalkulatu da, eta espezie batzuentzat urteko 0,27 eguneko balio maximoak izan dituela.

Aldaketa fenologikoek ornogabeei ere eragiten diete. Intsektuen artean, lepidopteroei eta polinizatzaile espezie nagusiei buruzko ikerketek tenperatura aldaketekiko sentiberatasun berezia erakutsi dute. Lepidopteroei dagokienez, azken hamarkadetan aztertutako espezie gehienen abistamenduen datan aurrerapena ikusi da, batez besteko tenperaturen igoerarekin lotuta, antza.

Oso litekeena da etorkizunean animalia-espezie askoren aldaketa fenologikoen egungo joerari eustea eta are gehiago areagotzea, tenperaturak gora egin eta klimaren aldakortasun handiagoa egon ahala, berotze globalaren ondorioz. Zenbait espezieren egutegi fenologikoak aldatzeaz gain, metatutako efektuak espezieen arteko elkarrekintzak era larrian eralda ditzake, kate trofikoaren maila guztietan ondorioak izanik, eta espezie askoren eta goi-mendiko ekosistemen dinamikari eraginez.

 Aldaketak banaketa geografikoan 

Faunak klimaren aldaketari ematen dion beste erantzun ohikoenetako bat latitude edo/eta altitude garaiagoetara mugitzea da, klimaren baldintzak oraindik egokiak diren eremuen bila, horrela, jatorrizko banaketa geografikoa aldatuz. Azterlan gehienak eredu eta ikuspegi desberdinekin egin dira, eta bat datoz egungo banaketa-eremuen iparralderako desplazamendu orokorra, hegoalderago dauden banaketa-eremuen uzkurdura eta mendiko espezieen garaiera handiagoetaranzko desplazamendua aurreikustearekin. Lekualdaketa horien ondorioak bereziki negatiboak izan daitezke egungo banaketa-eremuaren muturretan edo ertzetan dauden espezieetan, mendiko espezie askotan, besteak beste. Oro har, espezieen egungo banaketan gertatzen diren aldaketek aldaketak eragin ditzakete egungo mendi-komunitateetan, eta, horrek, oro har, espezie generalista batzuk handitzea eragin dezake, espezialistagoak diren espezie batzuen kaltetan. Adostasuna dago desplazamendu horien intentsitatea klimaren aldaketaren bilakaeraren eta espezie bakoitzak erantzuteko duen gaitasunaren araberakoa izateaz gain, aldaketa globalaren kontzeptuan txertatutako beste faktore ez-klimatiko batzuen bilakaeraren araberakoa ere izango dela.

 

Oro har, Europako espezieen banaketa geografikoaren eremuaren batez besteko desplazamendua, gutxi gorabehera, 17 kilometrokoa da latitude handiagoetarantz, edo/eta 11 metrokoa goiko altitudeetarantz, hamarkada bakoitzeko. Mendiko fauna-espezieentzako alderdi kritiko bat, giza jardueratik eratorritako beste faktore batzuek goranzko joan-etorriak maiz mugatzen dituztela da, habitataren zatiketak edo lurzoruaren erabileran izandako aldaketek, besteak beste. Faktore horiek lurraldeko eremuen arteko konektibitatea alda dezakete, eta goragoko altueretaranzko migrazioak oztopa ditzakete, eta, beraz, baita espezieek baldintza berrietara egokitzeko duten gaitasuna ere. Gainera, altuerako joan-etorriek habitat-galera dakarte mendietan, banaketa-eremua nahitaez murrizten baita gora egin ahala. Horren ondorioz, espezie batzuk gainerako habitat egokiko eremu txikietan pixkanaka isolatuta geratzeko arriskua dago, eta, ondorioz, urrakortasuna handitu daiteke, eta baita desagertzeko arriskua ere, elikagai-eskasiaren eta populazioen aldakortasun genetikoa gero eta txikiagoaren ondorioz.

Goi-mendiko espezie gehienetan, banaketa-tartearen beheko muga klimaren baldintza desegokiek mugatzen dute; goiko muga, berriz, landaretza, landare-espezie edo habitat mota jakin baten eskuragarritasunak baldintzatzen du. Hori dela eta, Pirinioetako espezieen banaketa-tartearen aldaketak landarediak denboraren poderioz bere banaketa-eremua lekualdatzeko duen ahalmenaren araberakoak izango dira: landare-komunitateak lekualdatzen diren abiadura klimaren baldintzak aldatzen diren abiadura baino txikiagoa bada, animalia askoren balizko banaketa-eremu berriak nabarmen murriztu daitezke jatorrizkoekin alderatuta.

Ugaztunei dagokienez, badirudi goi-mendiko espezie endemikoek eta sakabanatzeko gaitasun txikia dutenek sentsibilitate handiagoa dutela klimaren aldaketak haien banaketan dituen ondorioen aurrean. Hegazti espezie batzuek ere beren banaketa mailaren uzkurdura jasan lezakete Pirinioetan. Hegan egiteko gaitasunak sakabanatzeko gaitasuna nabarmen handitzen badu ere, espezie askoren kasuan mendekotasuna duten landare-komunitateen banaketa-mailaren murrizketa erabakigarria izan liteke, elur eperrean (Lagopus muta pyrenaica) adibidez.

Interakzio ekologikoen eta ekosistemen funtzionamenduaren aldaketak

Klimaren aldaketaren eraginen ekintza konbinatuak desinkronizazioa eragin dezake ekologikoaren ikuspegitik konektatuta dauden populazioen bizi-zikloen artean, presa-harrapari edo parasito/ostalari erlazioak dituzten espezieen artean, besteak beste. Espezie horiek klimaren baldintzen aldaketei modu desberdinean erantzuten badiete (alterazio fenologiko desberdinak), haien arteko elkarrekintzak desinkronizatzeko arriskua dute, eta ekosistema osoaren funtzionamendua alda dezakete.

 

Erantzun fenologikoek eta espezieen banaketan gertatzen diren aldaketek eragin kaltegarriak izan ditzakete maila trofiko handiagoko espezieetan eta, oro har, askotariko sinergien bidez elkarreraginean diharduten espezieetan (erlazio interespezifikoak). Adibide batzuk belarjale-landare edo harrapari-presa sistemen kasuak dira; izan ere, espezie jakin bati eragiten dioten presentziaren edo/eta ugaritasunaren aldaketek erlazionatutako gainerako espezieetan ere badute eragina, egutegi fenologikoen arteko desfaseen edo desoreken bidez. Desfase horiek espezie batzuek ekosisteman funtsezko funtzioak betetzeko duten gaitasuna alda dezakete, eta, ondorioz, baita ekosistemaren funtzionamendua ere.

Espezie exotikoen inbaditzeko edo/eta hedatzeko arrisku handiagoa

Eremu garaietako eta latitude altuetako ingurune hotz bereizgarriak inbasio biologikoen aurrean ahulagoak direla uste izan bada ere, berotze globalak inbasioak izateko eta espezie exotikoak ezartzeko arriskua areagotu dezake goi-mendiko inguruneetan ere. Klimaren aldaketak Pirinioetan espezie exotiko berriak ezartzea susta lezake, haien garraioa eta ondorengo finkapena erraztuz, klimaren aldeko baldintzak ezarriz edo/eta bertako espezieekiko berariazko lehia murriztuz. Espezie exotiko inbaditzaile gehienak oportunistak eta generalistak direnez, bertako espezie gehienekin alderatuta klimaren aldaketa bizkorretara hobeto egokitzeko joera dute. Gainera, tenperaturak gora egin ahala, klimarekin erlazionatutako oztopoak altitude handiagoetara lekualdatzen dira, eta beste inbasio batzuk gertatzeko aukera (landareena bereziki) handitu egiten da, eta baita lehendik dauden espezie batzuk ezartzekoa ere.

 

Jatorrizko espezieen banaketa-eremua altueran lekualdatzea lehiarako abantaila izan daiteke espezie exotiko batzuen hedapenerako eta finkapenerako; izan ere, klimaren ikuspegitik nitxo egokiak dira eta lehia-maila txikia dute baliabideak direla eta, jatorrizko espezieak lekuz aldatzearen ondorioz. 

Eragina espazio babestuen sareen arteko interkonexioan

Animaliak eta landareak oraindik ere baldintza egokiak dituzten lurralde-eremuetara mugituz gero, banaketa-eremuak gaur egun babestuta dauden eremuetatik kanpora mugi daitezke, arrisku eta estres-faktore desberdinekiko urrakortasuna areagotuz.

 

Era berean, litekeena da orain arte korridore naturalen edo artifizialen bidez elkarri lotuta zeuden eremu babestuta batzuk isolatuta geratzea korridoreen baldintza klimatiko berriak onartzen ez dituzten espezie batzuentzat. Fenomeno hori bereziki nabarmena izan liteke sakabanatze-ahalmen txikia eta espezializazio ekologiko handia duten espezie endemikoak dauden gune babestuetan.

Ondorioak

Ekosistema menditsuak bereziki sentikorrak dira klimaren aldaketarekiko. Gainera, askotan fauna oso espezifiko edo endemiko baten habitatak dira. Era berean, balio handiko ondasun eta zerbitzu ugari ematen dituzte gizarte osoarentzat. A su vez proporcionan multitud de bienes y servicios de gran valor para toda la sociedad. Nazioarteko komunitate zientifikoa bat dator azpimarratzean datozen hamarkadetan klimaren aldaketaren baterako ekintza eta lurzoruaren erabileran izandako aldaketen ondoriozko habitat-galera izango direla munduan bioaniztasuna galtzeko eta espezieak desagertzeko arrazoi nagusiak. Pirinioetako espezieek klimaren aldaketaren ondorioei dagokienez ematen dituzten erantzunak eta horiek egokitzeko mekanismoak ulertzeko, ahaleginak areagotu behar dira goi-mendiko bioaniztasuna behatzeko sare berriak sustatzeko eta horien dinamizazioa bultzatzeko, eta baita lehendik dauden behaketa-sareak epe ertainean eta luzean mantentzea sustatzeko ere. Ezagutza hobetuz baino ezin izango dira definitu egokitzapen-ekintza onenak, epe luzerako kontserbazio-estrategia eraginkorrak ziurtatzeko.

Atal honetan, egokitzeko aholku nagusien adibide bat aurkezten da, modu sintetikoan eta zehaztasunez.

 
  • Pirinioetan klimaren aldaketarekiko era berezian sentikorrak diren eremuen katalogoa sortzen laguntzea, ekosistema enblematiko eta bakarrak, urrakorrak edo era berezian sentikorrak dituzten mendikate eremuetan, edo espezie mehatxatuak edo endemikoak dituzten eremuetan, horien banaketak eta ezaugarriek lekuz aldatzea zailtzen dutenean;
  • Kontserbazioarekin bateragarriak diren eta klimaren aldaketaren ondorioak arintzeko gaitasuna duten Pirinioetako lurraldeko erabilerak sustatzea;
  • Gainerako sektoreak egokitzeko politikak bioaniztasuna babesteko, hobetzeko eta lehengoratzeko helburuekin bateratzea, haien arteko sinergia positiboak handiagotzeko (garapen jasangarriaren printzipioa);
  • Pirinioetako espezie urrakorren, espezie exotiko inbaditzaileen prebentziorako, kontrolerako eta kudeaketarako planen eta izurriteen jarraipenerako eta kontrolerako planak indartzea eta berriz zuzentzea, klimaren aldaketak eragin ditzakeen ondorioak kontuan hartuta;
  • Klimaren aldaketak eragindako espezieen banaketa-tarteen desplazamenduaren azterketan sakontzea eta arriskuan dauden espezieak egokitzeko potentziala aztertzea;
  • Espezieen zerrenda gorriak eguneratzea, klimaren aldaketaren aurrean egun duten eta izan dezaketen urrakortasuna kontuan hartuta;
  • Mugaz gaindiko datu-baseak sortzen laguntzea, hala nola landare eta animalia espezieen Pirinioetako atlasa, besteak beste;
  • Parte hartzeko mekanismoak, metodologiak eta foroak sor daitezela sustatzea, sektoreen arteko eta mugaz haraindiko egokitzapen-neurriak koordinatzeko, klimaren aldaketaren aurrean era berezian urrakorrak diren Pirinioetako espezieak eta habitatak babesteko;
  • Pirinioetan "herritarren zientziako" ekimenen hedapena sustatzea, herritarren eta ikertzaileen arteko lankidetza eraginkorrerako ekimen gisa pentsatuta, espezieen jarraipen fenologikoari, ekosistema sentikorren behaketei, laginketa-datuen bilketari eta biltegiei buruzko datu-baseak aberasteko
  • Azkenean sustatutako egokitzapenerako ekintzak, horien aurrerapena eta lortutako emaitzak eragile interesatu guztiei eta gizarteari benetan zabaltzen zaizkiela bermatzea.

Geoatarira sartu

 

 

 

 

Sartu

KLIMAREN ALDAKETAREN PIRINIOETAKO BEHATOKIA

Avenida Nuestra Señora de la Victoria, 8
22.700 - Jaca
Huesca - Espainia

+34 974 36 31 00
info_opcc@ctp.org

Harremanetan jarri